Έδαφος και Βιομηχανική Γεωργία

Το χώμα: η βάση της ζωής!

Το χώμα είναι ένα ολόκληρο οικοσύστημα. Είναι αποθήκη θρεπτικών στοιχείων, αποθήκη νερού και θεμέλιο της ζωής. Η ζωή ξεκινά και τελειώνει στο έδαφος.

Κι όμως, το έδαφος σήμερα αγνοείται. Η μοντέρνα γεωργία σχεδιάζεται λες και το χώμα είναι άψυχο υπόστρωμα.

Επενδύουμε σε μονοκαλλιέργειες, τεράστιες αποδόσεις και χημική προστασία. Όμως το έδαφος δεν αντέχει μονοκαλλιέργεια χωρίς απώλειες: χάνει οργανική ουσία, βιοποικιλότητα και σταθερότητα.

Το έδαφος υποβαθμίζεται, χάνει τη ζωή του και τελικά χάνει και την παραγωγικότητά του.
Μπορούμε να συνεχίσουμε έτσι;

Σήμερα, ενώ τρώμε τα διπλά λαχανικά από ό,τι την δεκαετία του 1970, παίρνουμε όλο και λιγότερα ιχνοστοιχεία, βιταμίνες και άλλα θρεπτικά συστατικά.

Τι τρώμε σήμερα;

Στον αγώνα για υψηλές αποδόσεις και χαμηλό κόστος, η γεωργία παράγει τρόφιμα ομορφότερα εμφανισιακά, αλλά χαμηλότερης διατροφικής αξίας.

Η σύγχρονη γεωργία εξαντλεί το έδαφος και του επιστρέφει, μέσω λιπασμάτων, σχεδόν αποκλειστικά άζωτο (Ν), φωσφόρο (P) και κάλιο (K). Τα υπόλοιπα απαραίτητα στοιχεία — ασβέστιο, μαγνήσιο, θείο, καθώς και ιχνοστοιχεία — παραμελούνται.

Αποτέλεσμα; Τα τρόφιμα που παράγονται σε βιολογικώς ελλειμματικά εδάφη περιέχουν λιγότερα μικροθρεπτικά συστατικά, όπως σίδηρο, ψευδάργυρο, σελήνιο, μαγγάνιο και βιταμίνες του συμπλέγματος Β.
Εμφανίζονται εξωτερικά υγιή — αλλά είναι διατροφικά «φτωχά».

Παράλληλα, η επιδίωξη μαζικής παραγωγής οδηγεί σε προϊόντα με αυξημένη περιεκτικότητα σε υδατάνθρακες. Οι αποδόσεις αυξάνονται κυρίως σε σάκχαρα και νερό, όχι σε ποιοτικά θρεπτικά συστατικά.

Και όλα αυτά μέσα σε συστήματα εκτεταμένης μονοκαλλιέργειας, με χαμηλή βιοποικιλότητα και υψηλή εξάρτηση από χημική προστασία. Το τίμημα είναι τα υπολείμματα φυτοφαρμάκων στα τρόφιμα, τα οποία —έστω και σε μικρές δόσεις— συσσωρεύονται στον οργανισμό μας.

Όταν το έδαφος αγνοείται

Ο φυσικός πόρος, που του δίνουμε λιγότερη σημασία είναι το έδαφος. 120.000.000 στρέμματα καλλιεργήσιμης γης εξαντλούνται κάθε χρόνο και βγαίνουν από την παραγωγή. (FAO – Status of the World’s Soil Resources, 2020)

Ο σχηματισμός καινούργιου καλλιεργήσιμου εδάφους παίρνει χιλιάδες και χιλιάδες χρόνια, πριν μπορέσουμε να το καλλιεργήσουμε.

Το καλλιεργήσιμο έδαφος είναι πολύ ρηχό, ανάμεσα σε λίγα εκατοστά και περίπου ένα μέτρο. Καταλαμβάνει όλο τον χώρο ανάμεσα στα βράχια και την ζωή.

Η σύγχρονη γεωργία δεν βλέπει το χώμα. Βλέπει αποδόσεις, στρέμματα και απολύμανση.

Αυτή την στιγμή αντιστοιχούν κάπου 1,7 στρέμματα καλλιεργήσιμης γης σε κάθε άνθρωπο. Όμως, ο πληθυσμός μεγαλώνει εκθετικώς και εμείς καταστρέφουμε πολύ γρήγορα το έδαφος.

Το έδαφος είναι ένα ζωντανό σύστημα

Ένα τετραγωνικό εδάφους περιέχει περισσότερα βακτήρια από όσους ανθρώπους υπάρχουν στην γη. Τα βακτήρια αποδομούν όσες ουσίες βρεθούν εκεί, αλληλεπιδρούν με τα πάντα.

Μετά υπάρχουν οι μύκητες. Αυτοί επεξεργάζονται τα θρεπτικά του εδάφους ώστε να γίνουν διαθέσιμα από τα φυτά.

Τα φυτά και το έδαφος, στην διάρκεια της εξελίξεως, έχουν δημιουργήσει ένα καλορυθμισμένο οικοσύστημα. Τα φυτά χρειάζονται το χώμα και το χώμα χρειάζεται τα φυτά. Επίσης, τα φυτά συνεργάζονται συμβιωτικώς με μύκητες και βακτήρια εδάφους.

Τα φυτά δεσμεύουν άνθρακα από την ατμόσφαιρα και εμπλουτίζουν με αυτόν, ως οργανική ουσία (χούμο), το έδαφος. Στην συνέχεια, από αυτήν την οργανική ουσία ζουν όλοι οι μικροοργανισμοί του εδάφους.

Ο χούμος είναι το απαραίτητο συστατικό του εδάφους για την παραγωγή. Είναι, όμως και το συστατικό που εξαφανίζει η μοντέρνα γεωργία. Η βιοποικιλότητα του εδάφους μικραίνει και το καλορυθμισμένο οικοσύστημα διαλύεται.

Η μοντέρνα γεωργία καταστρέφει το χώμα πιο βαθιά από ποτέ. Το άροτρο και η φρέζα είναι απειλές για την υγεία του εδάφους.

Καθώς οι αγροτικές εκμεταλλεύσεις μεγαλώνουν, μεγαλώνουν και τα αγροτικά μηχανήματα. Πατώντας πάνω στο έδαφος, αυτά τα τεράστια μηχανήματα το συμπιέζουν και το καταστρέφουν. Οι περίοδοι καλλιεργείας γίνονται μεγαλύτερες και έτσι καλλιεργούμε το χώμα όταν είναι υγρό ή πολύ ξερό καταστρέφοντάς το. Η παραγωγικότητα του εδάφους μειώνεται καθώς μειώνεται η διαπερατότητα του εδάφους από τον αέρα.

Μονοκαλλιέργεια

Στην Ευρώπη, υπάρχουν εδάφη που τα τελευταία 40 ή περισσότερα χρόνια δεν έχουν δει παρά μόνον στάρι ή καλαμπόκι. Οι αποδόσεις πέφτουν. Οι αγρότες αναγκάζονται να χρησιμοποιήσουν ολοένα και περισσότερα λιπάσματα, χωρίς επιτυχία.

Οι σύγχρονες διατροφικές αλυσίδες επιβάλλουν μονοκαλλιέργεια σε τεράστια κλίμακα. Η αλληλεπίδραση φυτών – εδάφους καταστρέφεται.

Στην Καλιφόρνια, οι φυτείες και τα συστήματα των υπογείων υδάτων καταρρέουν.

Ο στόχος της βιομηχανικής γεωργίας είναι μόνον τα κέρδη. Όμως, ο στόχος της γεωργίας θα έπρεπε, εκτός από το κέρδος, να είναι η παραγωγή τροφίμων και με έναν αειφόρο τρόπο που συντηρεί την υγεία του εδάφους και εξασφαλίζει την διατροφή του πληθυσμού.

Εξάρτηση από Λιπάσματα και Φυτοφάρμακα

Η συνεχής χρήση μόνον ανόργανων λιπασμάτων και η κατάχρηση φυτοφαρμάκων καταστρέφουν τους πιο χρήσιμους οργανισμούς του εδάφους: τους γαιοσκώληκες. Στα εδάφη, που δεν κοπρίζονται, οι γαιοσκώληκες δεν βρίσκουν φαγητό.

Η χρήση μυκητοκτόνων σκοτώνει τους συμβιωτικούς μύκητες του εδάφους. Χωρίς συμβιωτικούς μύκητες, τα φυτά δυσκολεύονται σοβαρά να απορροφήσουν φωσφόρο από το έδαφος. Οι μυκόρριζες επεκτείνουν το ριζικό σύστημα των φυτών και βελτιώνουν την πρόσληψη φωσφόρου και άλλων ανόργανων στοιχείων, γι’ αυτό και είναι κρίσιμες για την ανάπτυξη των φυτών σε φυσικά ή σε φτωχά εδάφη.

Η γεωργία, έτσι, εξαρτάται από την χρήση φωσφορούχων λιπασμάτων. Όμως, η πρώτη ύλη για αυτά υπάρχει σε ελάχιστα μέρη στον κόσμο.  Τα εδάφη μας χάνουν την γονιμότητά τους και αυτό το καλύπτουμε, προσωρινώς, με την χρήση λιπασμάτων.

Τα λιπάσματα είναι σαν την ζάχαρη: δίνουν πολύ ενέργεια, αλλά όχι με διάρκεια. Δεν μπορείς να τρέξεις έναν Μαραθώνιο μόνον με ζάχαρη.

Επίσης, τα λιπάσματα δεν είναι αποδοτικά σε συνθήκες βιομηχανικής μονοκαλλιέργειας. Από κάθε 100 κιλά αζώτου που προσθέτουμε ως λίπασμα, τα 40 έως 60 πάνε αλλού. Δεν τα χρησιμοποιεί η καλλιέργεια.

Η βιομηχανική καλλιέργεια κάνει το έδαφος ένα αδρανές υπόστρωμα και οι ουσίες που προσθέτουμε με τα λιπάσματα, καταλήγουν στις θάλασσες, τα ποτάμια και τις λίμνες, μολύνοντάς τες. Μαζί μολύνουν και με άλλα βαρέα μέταλλα που τυχόν περιέχουν τα λιπάσματα, όπως το κάδμιο που βρίσκεται σε φωσφορούχα λιπάσματα. Το φαγητό μας θα περιέχει όλο και πιο πολύ κάδμιο στο μέλλον.

Τα λιπάσματα και τα πολλά φυτοφάρμακα τα χρησιμοποιούμε διότι έχουμε καταστρέψει την βιοποικιλότητα στα χωράφια μας. Η βιοποικιλότητα είναι αυτή που εμποδίζει τις ασθένειες να καταστρέφουν τα καλλιεργούμενα φυτά.

Στην σύγχρονη εποχή, εξισώνουμε την αγροτική παραγωγή με οποιαδήποτε άλλη παραγωγή. Το μοναδικό κριτήριο είναι η οικονομική αποτελεσματικότητα. Ξεχάσαμε τον λόγο για τον οποίον καλλιεργούμε: την διατροφή του πληθυσμού και διατροφή δεν είναι μόνον ποσότητα (θερμίδες) αλλά και ποιότητα που διασφαλίζει την υγεία.

Τι να κάνουμε;

Όμως, ο δρόμος είναι μπροστά μας: Αλλαγή στα είδη που καλλιεργούμε, καλλιέργεια με μειωμένη επεξεργασία εδάφους, περισσότερη ποικιλία στα καλλιεργούμενα είδη και ποιότητα αντί ποσότητας, μπορούν να μειώσουν την εξάρτησή μας από την ετήσια καλλιέργεια και την εξάρτηση από τα φυτοφάρμακα.

Να αφήνουμε μεγαλύτερες ακαλλιέργητες εκτάσεις μεταξύ των αγρών, για να επιβιώνουν εκεί χρήσιμα έντομα και άλλες μορφές ζωής. Η αμειψισπορά να προωθηθεί, όπως και η κάλυψη των αγρών με χλωρή λίπανση για μερικούς μήνες τον χρόνο.

Για να διασφαλίσουμε το μέλλον μας, ως ανθρωπότητα, πρέπει να βασισθούμε στην γεωργία μικρής κλίμακος και την παραγωγή ποιοτικών διατροφικά προϊόντων με τρόπο που θα διατηρεί τα οικοσυστήματα και την υγεία των εδαφών.

Η όποιες επιδοτήσεις πρέπει να δίνονται σε αγρότες που διαχειρίζονται τα εδάφη τους και όχι σε μεγάλης κλίμακος ετήσιες μονοκαλλιέργειες.

Όλη η ζωή ξεκινά και τελειώνει στο έδαφος.

Μετάφραση – Απόδοση από το ντοκιμαντέρ της Deutsche Welle: “The Last Harvest””